przemysł wydobywczy

W 2011 r. Mark Campanale i jego niewielki zespół Carbon Tracker Initiative wydali Unburnable Carbon – analizę  finansową wykazującą, że 80% światowych rezerw paliw kopalnych nigdy nie może zostać wykorzystane.

Po dziesięciu latach od tej publikacji wnioski nie są rewelacyjne: nastąpił gwałtowny wzrost zainteresowania inwestycjami klimatycznymi, ale jest też o 40% więcej paliw kopalnych notowanych na światowych giełdach.

„Rezerwy paliw kopalnych są warte 113 bilionów dolarów w obecnych cenach, ale 90% musi pozostać w ziemi, aby mieć nadzieję, że globalne ocieplanie nie przekroczy 1,5°C” – wyjaśnia Mark. „Firmy i inwestorzy liczą na jakieś 100 bilionów dolarów przychodów, które spodziewają się zrealizować, ale nie mogą. To jest właśnie bańka węglowa”.

Czy bańka węglowa (ang. carbon bubble) może spowodować kolejny kryzys finansowy, który wstrząśnie światową gospodarką? Jakie zagrożenia dla rynku finansowego stanowią paliwa kopalne i czy można przed nimi chronić system gospodarczy?

CZYM JEST BAŃKA WĘGLOWA?

Carbon bubble wynika z przeszacowania rezerw ropy naftowej, węgla i gazu przez firmy produkujące paliwa kopalne. Jak wyjaśnia Wikipedia, to rodzaj hipotetycznej bańki spekulacyjnej, która może mieć wpływ na wycenę aktywów przedsiębiorstw opartych na węglach kopalnych (np. kopalni, przedsiębiorstw energetycznych, dokonywanych przy założeniu, że wszystkie rezerwy paliw kopalnych będą całkowicie zużyte w oparciu o obecną logikę ekonomiczną.

To założenie może być zbyt optymistyczne, m. in. ze względu na rosnący udział odnawialnych źródeł energii w globalnym miksie energetycznym oraz konieczność zapobiegania zmianom klimatu poprzez ograniczanie emisji gazów cieplarnianych. Około 90% światowego PKB i ponad 2/3 światowych rządów złożyło przyrzeczenia lub zobowiązania do osiągnięcia „zerowej” emisji netto w ciągu najbliższych kilku dekad. Dowodem na to jest także fakt, że dwie trzecie farm słonecznych i wiatrowych zbudowanych w 2020 r. będzie dostarczać tańszą energię elektryczną niż nawet najbardziej przystępne cenowo elektrownie węglowe – dzięki czemu źródła odnawialne są dziś najtańszym źródłem energii.

Sytuacja bańki węglowej prowadzi do dwóch potencjalnych wyników. Z jednej strony, firmy produkujące paliwa kopalne spalą wszystkie zasoby, ewidentnie przekraczając budżet węglowy i wywołując nadmierne ocieplenie powierzchni Ziemi. Jeśli bowiem wszystkie wymienione rezerwy zostaną wydobyte i wyprodukowane, globalne emisje z ich spalania spowodują, że świat znacznie przekroczy limity określone w Porozumieniu Paryskim.

Z drugiej strony, rządy wprowadzają regulacje mające na celu powstrzymanie firm przed wydobywaniem nie-do-spalenia węgla, co sprawiłoby, że firmy te z dnia na dzień stałyby się drastycznie przewartościowane, powodując pęknięcie bańki węglowej.

Przewartościowanie spółek paliw kopalnych jest realnym problemem. Większość analityków z Wall Street i indeksów wyceny robi swoje wyceny w oparciu o wprowadzające w błąd dane. Ostatni raport RethinkX wskazuje, że od 2010 r. zainwestowano 2 biliony dolarów w paliwa kopalne i energię jądrową w oparciu o mylące założenia dotyczące wartości tych branż. W raporcie RethinkX stwierdzono również, że firmy stosujące Levelized cost of energy (LCOE) są przewartościowane o 400%, co może wywołać krach rynkowy.

BUDŻET WĘGLOWY – CO TO JEST I JAKIE MA ZNACZENIE?

Aby osiągnąć cele Porozumienia Paryskiego i utrzymać globalny wzrost temperatury znacznie poniżej 2°C, możemy wyemitować do atmosfery tylko określoną ilość gazów cieplarnianych (wywołanych spalaniem paliw kopalnych, ropy i gazu) – to tzw. budżet węglowy. Budżet węglowy jest podobny do typowego budżetu finansowego przedsiębiorstwa lub kraju. Mówi on, ile dwutlenku węgla przedsiębiorstwo może jeszcze wyemitować, aby przyczynić się do nieprzekroczenia określonego poziomu ocieplenia.

Aby utrzymać budżet węglowy, znaczne rezerwy paliw kopalnych muszą pozostać w ziemi. Carbon Tracker Initiative podał w 2011 r., że świat wykorzystał ponad jedną trzecią swojego 50-letniego budżetu węglowego, wynoszącego 886 GtCO2, pozostawiając 565 GtCO2. Wszystkie potwierdzone rezerwy będące w posiadaniu prywatnych i publicznych firm oraz rządów są równoważne 2 795 GtCO2, a rezerwy paliw kopalnych należące do 100 największych notowanych spółek węglowych oraz 100 największych notowanych spółek naftowych i gazowych odpowiadają łącznej emisji 745 GtCO2. Budżet węglowy na rok 2020 wg tego źródła wynosił 495 GtCO2 – co jest równe ponad jedenastu latom z 50% prawdopodobieństwem wzrostu ocieplenia o 1,5°C. Według Paula Ekinsa i Christophe’a McGlade’a z University College London, jeśli globalna temperatura ma nie wzrosnąć powyżej 2°C do roku 2050, trzeba pozostawić w ziemi, bez ich spalenia, następujące odsetki obecnie dostępnych rezerw paliw kopalnych: 35% ropy naftowej, 52% gazu ziemnego oraz 88% węgla. Badanie z 2021 r. opublikowane w Nature dowiodło, że aby mieć 50% szans na utrzymanie się w scenariuszu wzrostu temperatury o 1,5°C, 60% pozostałych rezerw ropy naftowej i kopalnego gazu metanowego oraz 90% rezerw węgla musi pozostać niewydobytych do 2050 r. Inwestorzy czy nadzór nad rynkiem finansowym odgrywają istotną rolę w odwróceniu tendencji, ale czy dzieje się to wystarczająco szybko?

Budżet węglowy jest ponadto cenny przy opracowywaniu planu dekarbonizacji. Przedsiębiorstwo może określić budżet w stosunku do swojego celu, który jest zgodny z celem 1,5 °C, sięgnąć najpierw po „nisko wiszące owoce”, a „nadwyżkę” przeznaczyć na bardziej złożone wyzwania związane z dekarbonizacją.