Gospodarka obiegu zamkniętego

CZYM JEST GOSPODARKA W OBIEGU ZAMKNIĘTYM?

GOZ definiuje się jako koncepcję gospodarczą, w której produkty, materiały oraz surowce powinny pozostawać w gospodarce tak długo, jak jest to możliwe, a wytwarzanie odpadów powinno być jak najbardziej zminimalizowane. Idea ta uwzględnia wszystkie etapy cyklu życia produktu, zaczynając od jego projektowania, poprzez produkcję, konsumpcję, zbieranie odpadów, aż do ich zagospodarowania.

W innym ujęciu, to model rozwoju gospodarczego, w którym – przy zachowaniu warunku wydajności – spełnione są następujące podstawowe założenia:

• wartość dodana surowców/zasobów, materiałów i produktów jest maksymalizowana lub
• ilość wytwarzanych odpadów jest minimalizowana, a powstające odpady są zagospodarowywane zgodnie z hierarchią sposobów postępowania z odpadami.

MODEL CYRKULARNY A LINIOWY

Celem modelu GOZ jest odejście od gospodarki liniowej, w której po wydobyciu i użyciu surowców – wyrzuca się powstałe z nich odpady. Bazuje ona na ciągłym wzroście – rosnącym zużyciu surowców oraz wolumenu odpadów. W sytuacji rosnącego popytu, przy wyczerpywaniu się zasobów surowców nieodnawialnych, wahaniach i wzrostach ich cen oraz rosnącej zależności Polski od ich dostaw z zagranicy – rodzi to ryzyko dla dalszego rozwoju gospodarczego kraju. Jest to także wyzwanie dla ochrony środowiska, bo w modelu liniowym produkcja dóbr odbywa się kosztem produktywności ekosystemów, co może wpływać na procesy takie jak oczyszczanie wody, powietrza i gleby.

W modelu GOZ dąży się do tego, by jak najdłużej utrzymać wartość zasobów (a nie wytworzyć wartość dodaną, jak w modelu gospodarki liniowej), optymalizować gospodarkę zasobami (a nie optymalizować przepływy zasobów) i zwiększyć efektywność używania dóbr (a nie efektywność produkcji dóbr) [1]. Odchodzi się od zasady „weź – wyprodukuj – zużyj – wyrzuć”, w której odpady często traktowane są jako ostatni etap cyklu życia.

ONE MAN’S TRASH IS ANOTHER MAN’S TREASURE

W gospodarce o obiegu zamkniętym istotne jest to, żeby odpady – jeżeli już powstaną – były traktowane jako surowce wtórne. Obowiązuje hierarchia sposobów postępowania z odpadami, zgodnie z którą niektóre sposoby gospodarowania odpadami mają pierwszeństwo przed innymi. Po pierwsze, należy zapobiegać powstawaniu odpadów. Jeśli odpady powstaną, należy przygotowywać je do ponownego użycia. W kolejnym kroku, zastosować recykling i inne procesy odzysku. Ostatecznością jest unieszkodliwianie, czyli składowanie na wysypisku.

W założenia praktykę działania GOZ wpisuje się promowanie i wspieranie zrównoważonych modeli produkcji i konsumpcji; projektowanie i wytwarzanie i korzystanie z produktów oszczędnych w zasoby, trwałych i nadających się do naprawy, ponownego użycia czy modernizacji, a także nieskracania życia produktów w sposób sztuczny. Wiąże się z naprawianiem produktów, a więc także dostępnością części zamiennych czy zmniejszaniem powstawania odpadów w procesach produkcji przemysłowej, wydobywania kopalin ze złóż oraz z wytwórczości, budowy i rozbiórki. Zalicza się do tego również zapobieganie marnotrawstwu żywności, zachęcanie do darowizn produktów spożywczych i innych form redystrybucji żywności, a także promowanie zmniejszania zawartości substancji niebezpiecznych w materiałach i produktach.

KORZYŚCI Z WDROŻENIA GOZ

W niedawnym badaniu oszacowano, że zastosowanie zasad gospodarki o obiegu zamkniętym w całej gospodarce Unii Europejskiej może przyczynić się do zwiększenia unijnego PKB o dodatkowe 0,5% do 2030 r. oraz stworzenia około 700 000 nowych miejsc pracy. Odzysk materiałów ma uzasadnienie biznesowe również dla pojedynczych przedsiębiorstw produkcyjnych w UE, bowiem wydają one średnio około 40% środków na materiały. Modele obiegu zamkniętego mogą zwiększyć ich rentowność, a jednocześnie chronić je przed wahaniami cen zasobów. Jest to szansa, by wzmocnić bazę przemysłową i rozwijać przedsiębiorczość w UE. Jednocześnie, podejście gospodarki o obiegu zamkniętym, realizowane np. w odniesieniu do projektowania produktów czy do procesów produkcyjnych, ma na celu zwiększenie innowacyjności europejskich przedsiębiorców oraz podniesienie ich konkurencyjności w stosunku do podmiotów z innych części świata.

OBOWIĄZKI DLA FIRM

Przedsiębiorcy mogą być zobowiązani do przestrzegania wielu obowiązków związanych z gospodarką o obiegu zamkniętym, a można je podzielić na dwie grupy:
a) związane z rozszerzoną odpowiedzialnością producenta (ROP),
b) związane z gospodarowaniem odpadami.

W zakresie ROP, najistotniejsze wydają się przepisy dotyczące opakowań i sprzętu elektronicznego. Należą do nich m. in. rejestracja w BDO (Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami), obowiązek prowadzenia publicznych kampanii edukacyjnych i zapewnienia odzysku opakowań przez przedsiębiorcę wprowadzającego produkt w danym opakowaniu na rynek i/lub zbierania i odzysku sprzętu elektronicznego – najczęściej realizowany przez zawarcie umowy z organizacją odzysku, obowiązek pobierania opłaty recyklingowej za zakup torby z tworzywa sztucznego czy prowadzenie specjalnej ewidencji i złożenie rocznego sprawozdania.

Obowiązki w obszarze gospodarką odpadami to przede wszystkim: stosowanie hierarchii postępowania z odpadami czy zagospodarowanie wytworzonych przez siebie odpadów w sposób selektywny. Niektórzy przedsiębiorcy sprzedający żywność mają obowiązek podejmowania działań zapobiegających jej marnowaniu, np. poprzez współpracę z organizacją pozarządową, dotyczącą nieodpłatnego przekazywania żywności, która nie zostanie przeznaczona do sprzedaży.

W przyszłości prawdopodobnie zmienią się obecne przepisy dotyczące GOZ. W bliższej przyszłości, zmian należy się spodziewać w zakresie:

• wymogów recyklingu odpadów,
• systemu kaucyjnego,
• reformy ROP.

W dłuższej perspektywie czasowej, mogą się pojawić rozwiązania takie jak “prawo do naprawy” czy obowiązek uzasadniania przez przedsiębiorców, dlaczego ich działalność jest przyjazna środowisku.